Бидејќи ЕУ се обврза да направи електричните возила да бидат широко достапни до 2035 година, побарувачката за метали потребни за производство на батерии, особено литиум, се очекува да експлодира. На пазарот моментално доминираат неколку земји, но Европа сака да се приклучи на клубот со искористување на сопствените рудници.
Непосредно пред започнувањето на саемот за автомобили во Пари, францускиот претседател Емануел Макрон изјави за финансискиот весник Les Echos дека неговата администрација сака да ги направи електричните возила „достапни за секого“, пренесува France24.
Со оглед на тоа што ЕУ сака да ја забрани продажбата на возила со мотори со внатрешно согорување од 2035 година, Франција се обидува постепено да ги укине автомобилите со фосилни горива. Иако овој потег се смета за клучен чекор на патот кон енергетска транзиција, тој исто така претставува сериозен проблем. Ќе бидат потребни огромни количини на метали потребни за производство на батерии, особено литиум.
Бројките зборуваат сами за себе. Од 2015 година, обемот на производство на литиум, познат и како „бело злато“, се зголеми за три пати во светот, достигнувајќи 100.000 тони годишно до 2021 година, според Меѓународната агенција за енергетика.
Количината би можела да се зголеми седум пати до 2030 година. На европско ниво, во 2050 година ќе биде потребен околу 35 пати повеќе литиум отколку денес, според едно априлско истражување на KU Leuven, католички истражувачки универзитет во Белгија.
„Ние сме во фаза кога сите земји ја започнуваат својата енергетска транзиција повеќе или помалку во исто време и тоа создава многу значајни потреби за металот“, рече Оливие Видал, геолог и директор за истражување во францускиот Национален центар за научни истражувања (CNRS).
„Тоа сигурно ќе создаде тензии во наредните години, со очекувано зголемување на трошоците и, можеби, тешкотии во снабдувањето. Значи, постои вистинско стратешко прашање и прашање на суверенитет на државите“, додаде тој.
Европската комисија е свесна за овие грижи и го вклучи литиумот во листата на критични суровини кои се изложени на ризик од недостиг уште во 2020 година.
Литиумот „наскоро ќе биде уште поважен од нафтата и гасот“, рече шефицата на Европската комисија Урсула фон дер Лајен во септември 2022 година.
Проекти за екстракција
Денес, во производството на литиум доминираат само неколку земји, Австралија, која има 20 отсто од светските резерви на „белото злато“ и Аргентина, Чиле и Боливија, кои имаат 60 отсто. Кина, од друга страна, беше првиот инвеститор во рафинирање и контролира 17 отсто од светското производство на литиум. Со само пет земји кои контролираат 90 отсто од светското производство, Меѓународната агенција за енергетика ја нарекува ситуација „квази-монопол“.
Европа се надева дека ќе го искористи максимумот од новата треска на „белото злато“ со искористување на сопствените рудници. Главните резерви на континентот се наоѓаат во Португалија, Германија, Австрија и Финска. Во Франција, француското биро за геолошки и рударски истражувања (BRGM) направи попис во 2018 година, истакнувајќи ги резервите во Алзас, централниот регион на масивот, како и во областа Арморикански масив во Бретања.
Европските проекти за ископување и производство на литиум главно се преземени од мали и средни компании низ целиот континент.
„Најуспешните се во Финска. Производството на литиум би можело да започне во 2024 година благодарение на експлоатацијата на мал рудник лоциран на околу 600 километри северно од Хелсинки“, објасни Кристијан Хокард, геолог-економист и коавтор на книгата за транзиција на литиумската енергија.
„Во Чешка, австралиската компанија European Metals сака да ги експлоатира старите рудници за лимени лоцирани северно од Прага. Слични проекти постојат во Германија и Австрија“, истакна тој.
Тој додаде дека тоа се претежно помали проекти што ги спроведуваат малите компании, а големите претпочитаат да инвестираат во Австралија или Латинска Америка.
„Малкумина од нив ќе ја видат светлината на денот, блокирани од тешкотиите во добивањето дозволи, но соочени со отпор од локалните заедници“, рече Хокард.
Рударските проекти често се соочуваат со јавно незадоволство. Во Португалија, отворен коп, најголем во Западна Европа, требаше да биде изграден во 2026 година во селото Ковас до Баросо. Работата, сепак, во моментов е во прекин поради бројните протести.
Во Србија, отворањето на рудникот Једар беше откажано неколку месеци пред претседателските избори во јануари 2022 година. Во Франција, Барбара Помпили, поранешната министерка за еколошка транзиција, ја претстави идејата за ископување литиум во малото село Трегуенец, во регионот Финистер во Бретања, во февруари 2021 година, но сепак беше класифицирана како заштитена зона и предизвика локален бес.
Екстракцијата на литиум „произведува значителна количина отпад, која потоа треба да се складира. Отпадот може да доведе до загадување на водата или воздухот“, објасни Видал.
Иако Видал верува дека негодувањето е „целосно разбирливо“, тој сепак ги поддржува овие проекти.
„Тоа би било многу поетично. Ние не консумираме литиум секој ден, би било нормално да ги трпиме последиците поврзани со нашата употреба. Денес ова загадување веќе постои, но во друга земја, далеку од нашите очи. Тоа би ја подигнало свеста кај корисниците, кои би биле соочени со последиците од нивното трошење“, рече тој.
