Со години слушаме дека глобалната економија е отпорна. Дека пазарите, и покрај кризите, секогаш ќе најдат рамнотежа. Но, денес, во сенка на новите царински бариери, војната во Европа, кризата во Азија, растечкиот јавен долг и ненамалената инфлација, сè повеќе почитувани светски авторитети отворено предупредуваат: глобалниот економски систем пука по рабовите.
Кога царините се претвораат во оружје
Поранешниот американски претседател Доналд Трамп повторно е во центарот на вниманието. Неговиот план за општи царини од 10% за сите увезени стоки би можел, според многу економисти, да биде почетна точка за серија напади врз глобалната трговија. Нобеловецот Џозеф Стиглиц тврди дека ова е јасен показател дека светот сè повеќе го напушта концептот на слободен пазар и се враќа кон протекционизмот, кој во минатото секогаш водеше до рецесија.
„Го гледаме колапсот на вредностите што градеа стабилност со децении – довербата во институциите, на пазарот, во меѓународната соработка. Наместо тоа, имаме популизам, затвореност, страв и обвинувања што лидерите ги префрлаат едни на други“, вели Стиглиц. Според него, економската иднина на светот повеќе не е прашање на пазарот – туку прашање на политиката и моќта.
Капитализмот на респиратор
Грчкиот економист и поранешен министер за финансии Јанис Варуфакис е уште подиректен. Тој тврди дека не сме само сведоци на нов циклус на рецесија, туку на „структуриран колапс на неолибералниот поредок“. Според него, она што започна во 2008 година како финансиска криза сега се продлабочува во системска криза на капитализмот, при што старите механизми повеќе не функционираат.
Варуфакис верува дека економијата на Трамп „Америка на прво место“ само го продлабочува јазот, бидејќи ги уништува темелите на глобалната меѓузависност врз која функционира светот во последните 40 години. „Секогаш кога некој ќе ја затвори границата за стоки, ќе ја затвори и за разбирање, за дипломатија, па дури и за мир“, предупредува тој.
Реј Далио: На работ на Големата експлозија
Предупредувања доаѓаат и од светот на финансиите. Легендарниот инвеститор и основач на „Бриџвотер Асошиејтс“, Реј Далио, долго време вели дека светот влегува во опасна фаза на економска и политичка дезинтеграција. Според него, националните долгови се на ниво што може да предизвика пад на пазарот, а царините на Трамп и потенцијалните трговски војни би можеле да ја влошат ситуацијата.
„Го гледаме крајот на еден циклус – долг, инфлација, поларизација, опаѓање на довербата во валутите и институциите – сите знаци укажуваат на тоа дека влегуваме во хаотичен период“, рече неодамна Далио. Според неговата анализа, светот повторно би можел да доживее сценарио слично на 1930-тите, со тензии кои лесно би можеле да ескалираат во вооружени конфликти.
Чомски: Пазар за сиромашните, држава за богатите
Филозофот и лингвист Ноам Чомски, иако не е економист во строга смисла, нуди можеби најубедлива дијагноза за денешниот свет. „Во капитализмот на 21 век, пазарот се однесува на сиромашните, а државата на богатите. Кога обичните луѓе ги губат своите работни места или домови, тоа е пазарот. Кога банките пропаѓаат, државата веднаш ги спасува“, рече тој во едно интервју.
Чомски посебно предупредува дека демократијата повеќе не функционира бидејќи моќта не е во рацете на граѓаните, туку на корпорациите кои го обликуваат законодавството и го контролираат протокот на пари. Во таков систем, вистинската економска криза – криза која ги засега сите нивоа на општеството – би можела да се претвори во политичка катастрофа.
Жак Атали: Доба на бучава и бучава
Францускиот економист и писател Жак Атали ја опишува ситуацијата како „доба на шуми“, каде што светскиот поредок е покриен со хаотични сигнали – климатска криза, демографски шокови, војни, технолошки превирања. Според него, доаѓа време кога старите системи нема да се срушат тивко, туку со бучава, конфузија и насилство.
Светот се ниша над бездната
Денешната криза не е само инфлација, ниту само царини, ниту само конфликти на светската сцена. Тоа е криза на системот, криза на идеологијата, довербата и насоката во која оди светот. Од политичките лидери до обичните граѓани, сите се прашуваат сè почесто – што ако ништо повеќе не е под контрола?
Ако сите овие паметни луѓе – од економисти до филозофи – се барем делумно во право, светот каков што го знаеме би можел да претрпи големо ресетирање. Не технолошки, туку социо-економски, со непресметливи последици.