Историјата на Црна Гора за замена на валутата, исто така наречена доларизација или евроизација, е практика на еднострано усвојување валута на друга земја или, во случај на еврото – монетарна унија, која датира повеќе од две децении.
Кога Црна Гора го воведе еврото како своја официјална валута во 2002 година, тоа го стори без согласност од еврозоната и Европската централна банка (ЕЦБ), според онлајн изданието Emerging Europe.
Претходно, во 1999 година, Црна Гора ја воведе германската марка како паралелна валута на југословенскиот динар за да спречи нов напад на хиперинфлација, дел од она што Елена Ѓанкиќ, професорка на Европскиот универзитетски институт во Фиренца, го нарекува „притаена независност“.
„Југословенската централна банка печатеше динари за финансирање на воените операции на Косово“, рече таа за медиумите.
Во ноември 2000 година, Црна Гора направи целосна транзиција кон германската марка, целосно напуштајќи го динарот, а потоа и кон еврото во 2002 година.
„Ниту една валута не беше легално средство за плаќање во Црна Гора, но тие се користат како вистинска валута“, рече таа.
Неочекувани околности
Косово тргна по сличен пат, исто така, го усвои еврото во 2002 година за да ја замени претходно воведената германска марка. Како и Црна Гора, земјата продолжува да го користи еврото до ден -денес.
Економистите Руди Вајзенбахер и Јоаким Бекер велат дека политичките елити во тие земји (Косово и Црна Гора) имале дискретна поддршка „од големите меѓународни и геополитички играчи“, што доведе до „системска изолација од Србија“, рече Даниела Јачимовиќ, професор на Факултетот за Економија при Универзитет на Црна Гора.
Таа додаде дека повеќето тела на ЕУ досега покажале разбирање.
„Усвојувањето на еврото без договор со ЕЦБ подоцна беше признато од Европската комисија (ЕК), која признава дека тоа се должи на„ вонредните околности “што постојат во земјата во времето на воведувањето на валутата, “, додаде таа.
Сепак, Ѓанкиќ ги потенцираше потенцијалните проблеми што може да ги создаде за амбициите на Црна Гора да се приклучи кон ЕУ. „Црна Гора не е обврзана со критериуми за конвергенција“, рече таа, проблем што ЕЦБ веќе долго време го посочува.
Критериумите за конвергенција се збир на економски показатели што земјите -членки на ЕУ мора да ги исполнат за да се приклучат на еврозоната. Тие потоа мора да се усогласат со овие показатели.
За ЕЦБ, недостатокот на критериуми за конвергенција е проблем.
„ЕЦБ се уште го поддржува мислењето на Советот за економски и финансиски прашања (ЕКОФИН), усвоено во 2000 година, дека едностраната евроизација е некомпатибилна со Договорот од Мастрихт и не може да биде начин за заобиколување на процесот на кохезија предвиден во Договорот за усвојување на еврото“, изјави портпаролот на централната банка на еврозоната за Emerging Europe.
„Ова е секако нешто што ќе се стави на преговарачка маса и претпоставувам дека проблемите поврзани со последиците за финансиската стабилност ќе треба да се разгледаат подетално“, рече Ѓанкиќ. Таа укажува на она што неколку други регионални научници го предлагаа претходно: Црна Гора (и Косово кога ќе дојде време) може да се соочи со сериозни проблеми со користењето на еврото на нејзиниот пат кон членство во ЕУ.
И покрај цврстата позиција на ЕЦБ, другите тела на ЕУ не се особено заинтересирани за оваа тема.
Други, меѓу кои и Руди Вајзенбахер од Институтот за меѓународна економија и развој при Универзитетот за економија и бизнис во Виена, се скептични во врска со тоа дали ќе се преземе каква било акција за да се натера Црна Гора наскоро да ја смени својата валута.
„Не знам дали има планови да се натера Црна Гора да ја прилагоди сопствената валута. Ова ќе ми изгледа чудно, особено кога процесот на евроизација во поранешниот југословенски регион трае со години “, рече Вајзенбахер.
Дали еврото е вистинскиот проблем?
Јачимовиќ смета дека користењето на еврото од Црна Гора не е толку различно од процесот на усвојување на валутата од поновите членки на ЕУ во Централна и Источна Европа.
„Овие две групи земји имаа повеќе или помалку исти проблеми, вклучувајќи слаба внатрешна база, слаби институции, ниско ниво на конкурентност и проблеми со салдото на тековната сметка“, рече таа.
„Додека во случајот со Црна Гора и Косово, причината за воведувањето на еврото е одвојувањето [од Србија], причината во случајот со новите земји -членки на Централна и Источна Европа е интеграцијата“, додаде таа.
Јачимовиќ е речиси сигурна дека Црна Гора нема да воведе своја валута во скоро време. Таа рече дека „по речиси 20 години користење на еврото и сите придружни предизвици, тешко е да се поверува дека ќе се преземе каква било акција за да се спречи Црна Гора да ја користи валутата или да го попречи пристапувањето на земјата во ЕУ“.
„Не сум сигурен дали ова валутно прашање е главната пречка за членството на Црна Гора во ЕУ“, рече Вајзенбахер, кој наведе многу домашни, регионални, поврзани со ЕУ и геополитички фактори кои го влошуваат заморот на блокот.
Како што заклучува Даниела Јачимовиќ, случајот со Црна Гора (и Косово) е невообичаен и на ЕУ ќе и треба „посебен пристап“ за да се справи правилно.
