Кога се зборува за Вуковар и за симболите што го дефинираа тој град во предвоените времиња, меѓу најважните беше фабриката Борово, која беше основана на 7 јуни 1931 година на периферијата на Вуковар од чешкиот индустријалец Томаш Бата.
Веќе во првите години од своето постоење, фабриката, која тогаш се викаше Бата, премина на комбинирано производство, што значеше дека сама произведуваше се што треба, вели 80-годишниот Иван Хубалек, кој се вработил во југословенскиот комбинат. во раните 70-ти годин и имаше многу раководни позиции до неговото пензионирање во 2008 година.
„Во Борово се работеше, па кожарската фабрика и слично беше поврзана со производи од кожа. Бата не беше монтажa на делови од Кина или Германија, Бата правеше сè. Денес за многумина е тешко да се разбере, но тоа беше успешна деловна филозофија“, вели Хубалек.
Погрешно е да се мисли дека агресијата врз Вуковар во 1991 година го уништи Борово, тоа беше само „точката на и“ на самоуништувањето на Борово кое започна во 80-тите и кулминираше во 1988 година со голем штрајк на работници кои дури и отидоа во Белград и биле во Собранието на Југославија.
Кога работниците заминаа за Белград, веќе беше крајот, според Хубалек, проблемите во Борово се натрупувале поради отворањето на пазарот бидејќи Борово не можел да се носи со светските брендови.
Имаше неколку кризи, како онаа во 1971 година, кога Борово беше спасено со интервенција на самиот Јосип Броз Тито. Зад тоа стои таканаречениот конфликт. „сино-бели мантили“, односно работници со научен кадар и стручни служби.
Експертите на Бата од Чешка беа во Борово пред војнаta (1991 – 95) за да направат длабинско истражување на комбинатот и да видат дали има смисла да се инвестира, но тие се откажаа. Тие сè уште беа емотивно поврзани со компанијата, која беше национализирана во 1945 година, но работеше под името Бата уште две години пред да го смени името во Борово во 1947 година. Сепак, не се живее од емоции, истакнува Хубалек.
„Патиката Најк е патика на Најк, гумата на Мишелин е гума на Мишелин и сите ќе ги претпочитаат тие брендови од оние на Борово. Нашиот чевел беше квалитетен, го носите додека сте живи, но сите претпочитавме да имаме шилести „италијански чевли“. Борово не можеше да го следи тоа бидејќи произведувавме 20 милиони пара чевли годишно и беше тешко често да се менува производството за да се прилагодиме на пазарот“, објаснува тој.
Борово беше вистинско гратче со 22.000 работници
Борово беше систем на системи, тие имаа сè, од простор до главен град до луѓе. Тоа беше вистински мал град со 22.000 работници, што е тешко да се замисли денес.
„Кога ќе помислам на сите луѓе кои „минаа“ низ Борово, од научници кои подоцна ги посетија факултетите до самиот Бата, кој го дизајнираше целиот комплекс. Дополнително, Борово изгради погони во Сараево, Сомбор, Приједор, Оџак, Доњи Михољец, Илок, Ловас и други места“, вели со забележливо жалење Хубалек.
По 1988 година и големиот штрајк луѓето почнаа да си заминуваат и почна целосниот колапс. Недостигаше репроматеријали, неколку погони не работеа, имаше платено чекање кое траеше неколку недели бидејќи немаше работа.
„И тогаш агресијата врз Вуковар во 1991 година ја уништи и малата надеж во срцата на вуковарчани дека Борово може повторно да застане на нозе еден ден“, вели тој со тажен глас.
Борово беше тешко оштетено во тримесечните секојдневни артилериски напади. Оштетени се голем број згради, некои целосно уништени, како што е стопанската зграда Борово, во чиј подрум на почетокот на агресијата имало засолниште за цивили, а кон крајот, резервна воена болница каде во ноември 1991 г. имаше околу 1000 ветерани и цивили.
Војната штета на Борово беше проценета на повеќе од 170 милиони евра, сè што можеше да се уништи е уништено, вели Хубалек, кој по војната го посети Борово во 1997 година како помошник на генералниот директор на Борово за реинтеграција. Тој беше дел од делегацијата што требаше да преговара со окупаторската управа на Борово, која го продолжи производството во окупираниот Вуковар и вработи неколку илјади работници.
„Крпеа неколку работи, застаклија неколку згради и тоа беше тоа, но направија и некои производи за извоз во Русија. Се живееше, но и ние живеевме“, донекаде налутено изјавува тој и додава дека имало обиди да се врати производството во погонот во Доњи Михољец, но безуспешно.
И денес не се многу подобри времињата за државната компанија, во 2023 година имала 455 вработени со просечна плата од 741 евро и годишно производство од околу 400.000 пара чевли. Според финансискиот извештај за 2023 година, компанијата работела со загуба од 1,4 милиони евра.
Сеќавањето на Борово вели дека големи проекти се можни, а соништата се остварливи
На прашањето дали верува во иднината на Борово, Хубалек одговара потврдно, но со забележлива воздржаност. „Има простор за ситно коцкање и ситна трговија. Но, ако немате раст, ќе пропаднете, се плашам од тоа, бидејќи денешните показатели за производство се мали, а додека големите земји ги наметнуваат своите производи и тргуваат на малите, изгледите на Борово за повторно оживување се незначителни“.
Сепак, тој вели дека за вуковарци е многу важно да го задржат живописното сеќавање на Борово како што било некогаш, бидејќи тоа секојдневно ги освестува дека се можни големи проекти, а соништата се остварливи.
Како Борово, кој изникна во 1931 година на празна пустелија на периферијата на Вуковар и преку своите дејствија, заедно со други непостоечки економски гиганти како Вутекс, го определија и го насочија развојот на Вуковар како индустриски град каде што, како што е докажано со примерот на Борово, чуда сè уште се можни.
Фото: Facebook
