Рецесија е збор кој многу се слуша во последно време. Претставници на Меѓународниот монетарен фонд, Светска банка и најголемите финансиски институции го велат тоа како предупредување дека на светот не му оди добро и дека тоа би можело да влијае на целиот свет во наредните години.
По дефиниција, рецесија е намалување на економската активност. Поради ова, граѓаните купуваат помалку, произведуваат помалку, компаниите имаат помала профитабилност, некои престануваат да работат, се намалува извозот, се зголемува невработеноста бидејќи работниците остануваат без работа.
Со него се занимаваа Миладин Ковачевиќ и Катарина Станчиќ во трудот на авторот со наслов „Некои аспекти од можна рецесија во 2023 година – што нè учи историјата“ за последниот број на публикацијата Макроекономска анализа и трендови (МАТ), пренесува Политика.рс.
„Со оглед на последните негативни околности, светот најверојатно ќе го доживее најсилниот економски колапс во последните педесет години во следните две години“, наведува авторското дуо.
Тие прават разлика меѓу поимот глобална рецесија, што значи намалување на глобалниот БДП по глава на жител во два последователни квартали и глобална криза, која подразбира забавување на растот на глобалниот БДП, но не и негово намалување.
Од 1970 година, светот доживеа пет рецесии. Првиот беше во 1973 година, кога арапските производители на нафта, во знак на протест против американската воена поддршка за Израел во конфликтот против Египет и Сирија, воведоа ембарго за извоз на нафта во САД, Велика Британија, Канада, Јапонија и Холандија. Потоа следеше нестабилност на понудата, недостиг, а потоа и зголемена инфлација.
Федералните резерви на САД (FED) беа принудени да ги зголемат каматните стапки на 13 проценти во првата половина на 1974 година, а невработеноста достигна девет проценти во мај 1975 година. Кризата се претвори во глобална рецесија која траеше до 1975 година (околу 16 месеци). Потоа, во 1982 година, агресивната рестриктивна монетарна политика на САД како реакција на силна инфлаторна спирала (со инфлација до 11 проценти на месечна основа), делумно предизвикана од Иранската револуција и делумно од структурните проблеми на САД, доведе до тешка рецесија обележана со зголемување на каматните стапки и невработеноста во САД и многу западни земји. Во исто време, падот на цените на суровините и светската трговија предизвика силен финансиски стрес во растечките економии и должничка криза во Латинска Америка и Северна Африка.
Третата светска рецесија започна во 1991 година во САД, неколку месеци пред ирачката инвазија на Кувајт, што доведе до пораст на цената на нафтата и нов инфлаторен шок во САД и светот. Потоа следеше интервенција на ФЕД и заострување на финансиските услови. Во Европа се појави и монетарна и банкарска криза, заедно со истовремена геополитичка криза иницирана со транзицијата на земјите од Источноевропскиот блок кон пазарно ориентирана економија. Уште една рецесија започна во 2009 година во САД со пукање на балонот со недвижности, но таа во суштина беше резултат на огромна и неконтролирана кредитна експанзија и бројни неправилности во банкарската сфера.
Бидејќи финансискиот систем е глобално интегриран и меѓусебно зависен, кризата се прошири во Европа и во целиот свет. Петтата рецесија беше предизвикана од епидемијата на корона вирусот во 2020 година и доведе до најсилниот пад од крајот на Втората светска војна.
„Глобалните рецесии се тесно поврзани со односот на различни геополитичко-економски фактори, специфични за даден историски момент. Рецесиите генерално се совпаѓаат со настаните во САД, како најголема светска економија, и речиси секогаш им претходи пресврт во американската монетарно-фискална политика. За разлика од рецесиските епизоди, глобалните кризи, односно забавувањето на економскиот раст, во последните 50 години најмногу беа поврзани со финансиски стрес во одредена група земји. На пример, во 1998 година, кризата беше зачната во југоисточните делови на Азија, таа набрзо ги зафати и другите растечки азиски економии, но не се прошири во остатокот од светот благодарение на отпорноста на развиените економии“, наведуваат авторите.
Многу економии, особено водечките, во последните две години имаа невидено ниво на монетарна и фискална експанзија, со цел да се стимулира економската активност ослабена од епидемијата. Каматите беа спуштени на рекордно ниски нивоа, државните трошења беа насочени кон различни форми на помош на стопанството и населението, а за нејзино финансирање беа издадени огромни износи на долгови. Иако овие потези придонесоа за закрепнување во годината по короната, 5,7 отсто беше растот на глобалниот БДП во 2021 година, светската економија стана „прегреана“, оптоварена со висока инфлација, прекумерна побарувачка, презадолженост и со исцрпени капацитети и очигледно отсуство на фискален простор.
„Затоа, неподготвени за предизвиците кои следеа на геополитички план и се прелеаја во економската сфера. Слично на претходните рецесиски епизоди, создадени се сите услови за појава на нова рецесија. Има проблеми на страната на понудата, како прекумерна побарувачка, недостиг, проблеми со понудата, финансиски превирања како презадолженост, зголемување на каматните стапки и нагли пресврт во економската политика“, наведуваат Ковачевиќ и Станчиќева.
