Црногорскиот пазар на труд се соочува со парадокс: занаетите никогаш не биле подобро платени, а никогаш немало помалку луѓе што ги работат. Градежните и техничките професии достигнуваат заработка од 2.000 до 3.000 евра, додека индивидуалните мајстори, како што се керамичарите, можат да заработат над 5.000 евра по ангажман. И покрај ова, земјата мораше да издаде речиси 4.800 работни дозволи во 2023 година само за основни градежни работи. Извршниот директор на Занаетчиската комора на Црна Гора, Борис Марѓоновиќ, предупредува дека високите приходи не го замениле клучниот проблем – образовниот систем кој не произведува потребен кадар.
Највисоко платените занаети: европски плати, нема работна сила
Црногорските градежни, технолошки професии и угостителството продолжуваат да носат највисоки заработки, но недостатокот на локални занаетчии создава притисок врз цените и води до зголемување на вработувањето на странски работници.
– Највисоко платените занаети се поврзани со градежништвото, специјализираните технолошки професии и угостителството – вели Марѓоновиќ.
Иако официјалната просечна плата во градежништвото е 973 евра, самовработените занаетчии заработуваат повеќе од 3.000 евра месечно.
– Часовната стапка на керамичар е од 15 до 20 евра, а до 35 евра по квадратен метар. Искусен ќерамичар кој поставува 170 квадратни метри може да заработи над 5.000 евра по работно место – наведува тој.
И сепак, Црна Гора се соочува со сериозен недостиг на квалификувани занаетчии во речиси сите занаетчиски професии. Регрутирањето работна сила од странство станува сè потешко. Во 2023 година, издадени се 4.794 работни дозволи само за основни градежни изведувачи.
Зошто нема мајстори?
Според состојбата на пазарот, системот за стручно образование не произведува потребен кадар.
– Програмите се групирани по сектори, а не по јасна листа на занаети – објаснува извршниот директор на Занаетчиската комора. И иако во Комората има 155 регулирани занаетчиски професии, училиштата нудат само дел од вкупната понуда.
– Неуспешно лобираме веќе 20 години за да создадеме услови за систем на стручни квалификации сличен на моделот на најразвиените членки на ЕУ. Воведовме програми како што е, на пример, „Fit for Future“, која е отворена за сите ученици, особено до 15 години. Со неа, тие можат да го пронајдат идеалниот занает и да се поврзат со работодавците. Целта на програмата е да обезбеди перспектива за младите луѓе и стручниот кадар за економијата во секоја од 155-те регулирани занаетчиски професии – истакнува Марѓоновиќ.
Дуалното образование, вели тој, е единственото одржливо решение.
Образованието не ја следи состојбата на пазарот
– Истражувањата покажуваат дека 50 проценти од младите сакаат да ја напуштат земјата, најмногу поради економската перспектива – вели Марѓоновиќ.
Обуките не се усогласени со потребите на пазарот, програмите не се достапни во помалите заедници, а дуалниот систем воведен во 2017 година „не даде резултати“.
– Ситуацијата е контрадикторна: постои формална институционална поддршка за стручно образование, а официјалните резултати од таквото двојно стручно образование и обука се оптимистички. Сепак, ситуацијата на терен, отсуството на пазар на трудот и општата тенденција на младите луѓе да ја напуштат земјата, заедно со падот на интересот за традиционалните занаети, останува доминантна – забележува Марѓоновиќ.
Глобална побарувачка и локални иницијативи
И на глобално ниво, пазарот на трудот се соочува со истиот проблем. Сè помалку млади луѓе влегуваат во занаетите, додека побарувачката расте побрзо од кога било. Ова дополнително ја намалува достапната работна сила во земји како Црна Гора, каде што занаетчиите одат во странство за подобри услови.
– Електричари, водоинсталатери, заварувачи, столари и техничари за греење, вентилација и климатизација се најбараните занаети во светот – вели Марѓоновиќ.
Секторот за обновлива енергија исто така брзо расте, каде што соларните техничари веќе стануваат една од најбараните професии.
Креативните и дигиталните занаети доживуваат посебна експанзија.
– Меѓу нив, веб-дизајнот, микро апликациите, видео продукцијата, но и дизајнот на ентериер се особено присутни, што бележи раст на интересот преку микро-бизниси и независно претприемништво. Занаетчиската комора разви 27 нови дигитални занаети што ги промовираше на 17 ноември оваа година. Покрај тоа, развивме магистерски квалификации со иста вредност како, на пример, во Германија, а резултатот е зголемен број заинтересирани страни, дури и од странство – забележува Марѓоновиќ.
Без занаетчии, иднината е „несигурна“
Истражувањето на Агенцијата за вработување на Црна Гора, спроведено во септември и октомври 2025 година, покажува дека голем број невработени лица, вклучително и млади луѓе, изразуваат висок интерес за професионален развој и дополнителна обука, особено оние што овозможуваат стекнување практични знаења и вештини потребни за специфични занимања.
– Сепак, младите се соочуваат со значителни пречки: несовпаѓањето на понудената обука со реалните потреби на пазарот на трудот, недостатокот на стручна обука во реални економски услови и недостатокот на информации за достапните образовни работни места и локалните работодавци во помалите заедници – предупредува Марѓоновиќ.
Тој заклучува дека овие недостатоци на системот не ја олеснуваат борбата за кадри што Занаетчиската комора ја води со години. Според Марѓоновиќ, стратегијата за зајакнување на занаетчиството мора да се темели на силна волја и институционална поддршка ако сакаме стабилна економија, бидејќи без занаетчии, иднината е несигурна.