Драматично видео снимено во градот Кунминг во југозападна Кина во август ги открива размерите на кинескиот балон на недвижности. Може да се слушнат набљудувачите како врескаат од возбуда, додека 15 станбени облакодери се уриваат за помалку од една минута поради 85.000 контролирани експлозии. Незавршените згради, кои го сочинуваа комплексот наречен Sunshine City II, стоеа празни од 2013 година, откако еден градежен инвеститор остана без пари, а кај друг се откриени грешки во градежните работи.
“Оваа урбана лузна која стоеше скоро 10 години конечно направи клучен чекор кон реконструкција“, стои во написот на официјалниот дневен весник „Kunming Daily“ по уривањето.
Ваквите „урбани лузни“ се вообичаени низ Кина, каде „Евергранд“ – најзадолжената компанија за недвижности во светот – страда од ликвидносна криза што може да се покаже смртоносна.
Кризата во компанијата, која беше рангирана како највредна во светот во секторот за недвижности пред само две години, исто така укажува и на брзината со која може да се смени корпоративната судбина, како и длабоките недостатоци на кинескиот модел на раст, пишува „Фајненшл тајмс“.
„Евергранд“, и покрај драматичниот распад, е само симптом на многу поголем проблем. Огромниот сектор на недвижности во Кина, кој придонесува со 29 проценти од бруто домашниот производ на земјата, е толку затегнат што постои ризик од уривање на неговата долгогодишна улога како главен двигател на економскиот раст на Кина. Наместо тоа, може да стане кочничар.
Кина има слободни имоти за повеќе од 90 милиони луѓе
Има доволно слободни имоти во Кина за да примат повеќе од 90 милиони луѓе, вели Логан Рајт, директор на консултантската фирма „Родиум груп“ со седиште во Хонг Конг. Да се стави ова во перспектива: има пет земји од Г7 – Франција, Германија, Италија, Велика Британија и Канада – и секоја од нив може да го смести целото свое население во тие празни кинески станови и се уште ќе има простор.
Просечната големина на домаќинство во Кина е нешто повеќе од три лица.
„Ние проценуваме дека постојните непродадени станови во Кина се протегаат на три милијарди квадратни метри, што е доволно за да примат 30 милиони семејства“, вели Рајт.
Прекумерното снабдување е проблем веќе неколку години. Она што се промени е дека Кина минатата година одлучи дека прашањето станало толку хронично што треба итно да се разгледа. Претседателот Си Џинпинг, исто така, го загуби трпението со ексцесите во секторот за недвижности, велат експертите, а Пекинг формулира „три црвени линии“ за да го намали нивото на долгови во овој сектор. „Евергранд“ се покажа како прва голема жртва. Додека вчера оттаму објавија дека ќе ја подмират својата обврска да платат една домашна обврзница, голем проблем доаѓа кога „Евергранд“ треба да плати камата за американска обврзница.
Како што компанијата пропаѓа, нејзината ликвидација поставува основно прашање за втората по големина светска економија. Дали кинескиот модел на раст, базиран на недвижен имот, најмоќната локомотива на глобалната економија, остана без визија?
Леланд Милер, извршен директор на China Beige Book, консултантска фирма која ја анализира економијата преку податоци за сопственоста, вели дека навистина е така. „Раководството во Пекинг е повеќе загрижено за растот на Кина од било кој на Запад. Изгледа дека интензивната градба повеќе не функционира и изгледа опасно. Раководството сега смета дека е време да се промени моделот на раст“.
Тинг Лу, главниот кинески економист во инвестициската банка „Номура“, вели дека не очекува неволјите на „Евергранд“ да предизвикаат економски колапс. Но, тој верува дека обидите на Пекинг да премине од еден модел на раст во друг би можел значително да го намали годишниот раст во наредните години.
„Малку е веројатно дека ќе има ненадеен пад, но мислам дека годишната стапка на раст на кинеската економија ќе се намали на четири проценти или помалку од 2025 до 2030 година“, вели Лу.
Секторот за недвижности е закана
Рајт вели дека секторот за недвижности станува закана за финансиската, економската и социјалната стабилност и веќе предизвика протести во неколку градови: „Многу е тешко да се очекува кинескиот раст да надмине четири проценти во следната деценија“.
И Милер се согласува: „Подготвени сме за пад во политиката и економскиот раст. Не би ме изненадило ако за десет години растот на БДП на Кина биде еден или два проценти“.
Ако таквите проекции се покажат точни, економското чудо на Кина е загрозено. Во деценијата од 2000 до 2009 година, растот на БДП на Кина во просек изнесуваше 10,4 проценти годишно. Таа фантастична бројка опадна во текот на деценијата од 2010 до 2019 година, но годишниот БДП продолжи да расте во просек за 7,68 проценти.
Секое забавување брзо ќе се почувствува низ целиот свет. Кина одамна е најголемиот мотор за глобален просперитет, придонесувајќи со 28 проценти од растот на светскиот БДП од 2013 до 2018 година, што е двојно повеќе од американскиот удел, според студијата на ММФ.
„Дури и ако Кина избегне остра и ненадејна криза, нејзините изгледи на среден рок се многу полоши отколку што генерално се мислеше“, вели Јонас Голтерман од „Капитал Економикс“.
Ризиците што произлегуваат од сагата „Евергранд“ вклучуваат финансиска зараза, особено на офшор пазарот на обврзници во американски долари, и можноста проблематичниот сектор на недвижности да ги погоди виталните органи на кинеската економија, потенцијално да го намали растот на БДП во наредните години.
Последиците од кризата се веќе значајни. Падот на вредноста на акциите на „Евергранд“ ја намали пазарната капитализација на компанијата од 41 милијарда долари минатата година на околу 3,7 милијарди долари денес. И загриженоста за можен колапс предизвика распродажба на глобалниот пазар оваа недела. Околу 80.000 луѓе во Кина, кои поседуваат околу шест милијарди долари производи на компанијата, нервозно чекаат „Евергранд“ да ги исполни обврските за плаќање. Оф -шор сопствениците на обврзници се подготвуваат за неисполнети обврски, можеби веќе денес.
Паѓа пазарот на недвижности
Но, потенцијално подолготрајните последици произлегуваат од општиот пад на кинескиот пазар на недвижности. Јасно е дека секторот за недвижности се намалува, продажбата во 52 поголеми градови падна за 16 проценти во првата половина на септември во однос на претходната година, а падот во август беше 20 проценти.
Уште позначаен тренд за кинеската политичка економија е падот на продажбата на земјиште од страна на локалните власти, што се намали за 90 проценти на годишно ниво во првите 12 дена од септември, покажуваат официјалните податоци. Ваквата продажба на земјиште генерира околу една третина од приходите на локалната самоуправа, што пак се користи за плаќање главнина и камата за околу 8,4 трилиони долари долг на локалната власт во Кина. Ова делува како невиден стимул за пошироката економија, бидејќи издавањето на обврзници собира капитал, кој потоа се користи за финансирање на големи инфраструктурни проекти.
„Очекуваме приходите од продажбата на земјиштето значително да се влошат“, вели Лу од „Номура“.
Намалената способност на локалните власти да соберат средства за инфраструктурни трошоци може значително да го намали растот на Кина. Инвестициите во основни средства, кои минатата година изнесуваа осум трилиони долари, сочинуваат 43 проценти од кинескиот БДП. Проблемот е веќе очигледен на пазарот за офшор обврзници во американски долари, каде што се тргува со долгот од 221 милијарди долари, што го подигнаа неколку стотици кинески компании за недвижности. Големи делови од пазарот во моментов се изложени на ризик од неисполнување на обврските.
„Цели 16 проценти од пазарот тргуваат со приноси поголеми од 30 проценти и 11 проценти од пазарот тргуваат со приноси поголеми од 50 проценти“, вели Рајт, додавајќи дека таквите приноси значат дека обврските не можат да се исполнат.
„Леман синдром“?
На крајот на краиштата, судбината на таквите обврзници, и скоро сите други хартии од вредност поврзани со оптоварените кинески недвижности, зависи од Пекинг. Кинеската држава ги поседува речиси сите главни финансиски институции во земјата, што значи дека ако Пекинг им нареди да го спасат „Евергранд“ или друг недвижен имот во неволја, тие ќе ги следат таквите наредби.
На некои прекуокеански пазари, созреа идејата дека неволјите на „Евергранд“ би можеле да го најават „Леман синдромот“, потсетувајќи на хаосот што следеше по колапсот на американската инвестициска банка „Леман Брадерс“ пред 13 години. Но, со оглед на влијанието на Пекинг и неговите интереси, аналогијата не се вклопува толку лесно.
„Доколку кинеските регулатори не успеат сериозно да управуваат со ситуацијата, системска криза во финансискиот сектор на земјата не е на повидок“, вели Хе Веи, аналитичар во истражувачката фирма „Гавекал“.
Навистина, главната причина за кризата во „Евергранд“ и падот во поширокиот сектор на недвижности е самиот Пекинг. „Трите црвени линии“ објавени од владата на Си минатата година предвидуваат дека компаниите за недвижности мора да го одржуваат нивото на долгот во разумни граници. Конкретно, се вели дека односот на обврските кон средствата мора да биде под 70 проценти, односот на нето долгот кон капиталот мора да биде под 100 проценти, а односот на готовина со краткорочен долг мора да биде најмалку 100 проценти. Во јуни, „Евергранд“ не исполни ниту еден од трите критериуми, па му беше забрането дополнително задолжување, што ја предизвика актуелната криза.
Ако е точно дека Пекинг е главната причина за неволјите на „Евергранд“, тогаш е оправдано дека може да стави крај на сегашниот пад на пазарот со отстранување на „стапалото од грлото“ на секторот за недвижности. Но, длабоките структурни сили во економијата ги убедија кинеските политичари дека недвижностите повеќе не можат да бидат сигурен двигател за одржлив економски раст, велат аналитичарите. И не само поради познатата фраза на Кси дека „куќите се за домување, а не за шпекулации“, изречена во говор во 2017 година.
Побарувачката се смени целосно откако Пекинг спроведе реформи на слободниот пазар во доцните 1990 -ти, што го предизвика најголемиот бум на недвижности во историјата на човештвото. Кинеското население едвај расте. Во 2020 година, се родија само 12 милиони деца, наспроти 14,65 милиони една година порано во земја со 1,4 милијарди луѓе. Овој тренд може да стане поизразен во текот на следната деценија, бидејќи бројот на жени во раѓање возраст – помеѓу 22 и 35 години – ќе се намали за повеќе од 30 проценти.
Некои експерти предвидуваат дека наталитетот може да падне под 10 милиони годишно, што ќе го доведе кинеското население во апсолутен пад и дополнително ќе ја намали побарувачката за недвижен имот.
Хаус Сонг, аналитичар во аналитичкиот центар „МакроПол“, вели дека ситуацијата е влошена од феноменот на „намалување на градовите“. По приближно три децении во кои стотици милиони луѓе ги напуштија своите села за да се населат во градовите, сега се намалува најголемата миграција во историјата на човештвото.
„Околу три четвртини од кинеските градови губат население. За една деценија, дури и под претпоставка дека некои луѓе одат во градовите, повеќе од 600 милиони кинески граѓани се уште ќе живеат во градови што се намалуваат“, вели Сонг.
Кина се соочува со ризична транзиција. Почнува да го менува моделот на раст од прекумерна зависност од недвижен имот кон други поттикнувачи за раст, како што е високотехнолошко производство и примена на зелени технологии. Тука повторно поттикот доаѓа од Си. Списокот од осум приоритети објавен по состанокот за економско планирање кон крајот на 2020 година не само што го осуди „неуредното проширување на капиталот“ – за кое се смета дека било шифра за шпекулации за недвижности – туку и се залагаше за технолошки иновации и потрага по неутралност на јаглеродот.
Аналитичарите велат дека таквата транзиција ќе трае неколку години. Но, од неодамнешните изјави на Си за потребата Кина да продолжи со заедничкиот просперитет, јасно е дека тој е сериозен. Тенденцијата цените на недвижностите да растат во атрактивни области и да останат под просекот во населбите со ниски кирии, е идентификувана како двигател на нееднаквоста помеѓу богатите и сиромашните.
„Слоганот за заеднички просперитет е наративна промена што го отвора патот за промена во моделот на раст. Ова објаснува дека забавувањето на растот на БДП не е неуспех за Кинеската комунистичка партија”, изјави Милер за „Фајненшл тајмс“.
Сепак, обичните луѓе низ Кина страдаат од колапсот на пазарот на недвижности. Ксу (36) живее во Синјанг Сити и работи како секретар во локална фабрика. Нејзината мајка купи високо-профитабилен инвестициски производ од „Евергранд“ за да ги покрие сметките за лекување од рак на белите дробови во доцна фаза. Но, ветениот поврат на инвестицијата од 7,5 проценти на влог од 31.000 долари, не се оствари. Наместо тоа, „Евергранд“ одбива да плати бидејќи чува готовина за да избегне потенцијално големи долгови.
„Моите родители инвестираа се што имаат во „Евергранд“. Ова веќе не е само економско прашање, ова е апсолутно огромно социјално прашање. Ако проблемот не се реши правилно, ќе има сериозни последици. Ако здравјето на мајка ми се влоши како резултат, ќе се борам секој ден со Евергранд“, истакна Ксу.
