Социјалниот психолог Пол Пиф се обиде да одговори на прашањето како богатството влијае на однесувањето на луѓето. Во својот говор на платформата ТЕД, тој изнесе интересни, а понекогаш и шокантни заклучоци врз основа на различни истражувања. Во воведниот дел многу кратко и јасно го сумираше сето она што истражувањето покажало: „Не баш добро“.
Влијанието на парите врз емпатијата и моралот
Како што се зголемува нечие богатство, сочувството кон другите се намалува, додека чувството за лична право и личен интерес се зголемува. Луѓето со повеќе пари имаат поголема веројатност да ја прикажуваат алчноста како доблест и со помала веројатност да покажат просоцијално однесување. Тие, исто така, имаат поголема веројатност да изневерат или да ги прекршат правилата ако можат да имаат корист од тоа.
Пиф истакнува дека резултатите од неговото истражување не ги осудуваат богатите луѓе, туку ја истакнуваат универзалната психолошка борба. Сите сме соочени со одлуки дали да ги ставиме нашите сопствени интереси пред интересите на другите. Тој смета дека тоа е последица на системот кој го промовира индивидуализмот и личниот успех како фундаментални вредности.
Особено загрижувачки се високите нивоа на економска нееднаквост, кои дополнително ја поттикнуваат себичноста. Ако богатството го зголеми личниот интерес, социјалниот јаз може да продолжи да се зголемува. Сепак, постои причина за оптимизам. Пиф тврди дека малите промени во околината можат да поттикнат сочувство кај богатите.
Богатство наспроти великодушност
Едноставно потсетување за важноста на соработката и заедништвото може да го врати чувството на еднаквост. Во експериментите, таквите интервенции поттикнаа дарежливо однесување дури и меѓу побогатите учесници. Првиот заклучок што го донесе Пиф е: „Ја рационализираме предноста убедувајќи се себеси дека ја заслужуваме“.
За да го докаже ова, тој спроведе експеримент со играта Монопол на Универзитетот во Беркли. Учесниците играа во парови, а побогатиот доби бројни предности. Имаше повеќе пари и подобри услови за движење. Во текот на играта, богатите стануваа погласни, полакми и погруби кон противникот.
Снимките покажаа дека богатите играчи почесто јавно изразуваат доминација, па дури и јадат повеќе грицки. По натпреварот се убедија дека фер ја заслужиле победата иако правилата биле неправедни. Пиф оваа појава ја нарекува „оправдување на привилегијата“.
Друг важен заклучок е дека луѓето со помалку пари се повеќе склони да споделуваат – дури и со непознати. Во еден експеримент, на учесниците им беа дадени 10 долари со можност да донираат. Оние кои заработувале помалку од 25.000 долари годишно дале во просек 44% повеќе.
Анализата на даночните пријави од 2012 година покажа слични податоци. Домаќинствата со приходи меѓу 50.000 и 75.000 долари дадоа 7,6% од својот приход во добротворни цели. За споредба, оние со повеќе од 100.000 долари дале само 4,2%, а најбогатите само 2,8%.
Друг експеримент го проучувал однесувањето на возачите на пешачки премин во Калифорнија. И покрај тоа што законот бара да застанете, возачите на поскапи автомобили почесто го игнорираа тоа. Пиф истакна дека речиси половина од возачите на луксузни возила не застанале кога пешаците го преминале патот.
Науката зад богатството
Друг интересен увид се однесува на влијанието на сиромаштијата врз менталните способности. Индиските фармери биле тестирани пред и по жетвата, кога имаат различни суми на пари. Пред жетвата нивната интелигенција била за 9 до 10 поени помала. Според Пиф, тоа е еквивалент на да се биде буден после непроспиена ноќ.
Исто така, луѓето со понизок социјален статус се подобри во препознавањето на емоциите кај другите. Во истражувањето тие попрецизно ги толкувале изразите на лицето на фотографиите и интервјуата. Ако од побогатите учесници се бара да замислат дека се сиромашни, нивната способност да сочувствуваат се подобрува.
Според Пиф, нашите психолошки механизми не се статични, туку можат да се променат. Преку свесно дејствување и образование, можно е да се развие поголемо ниво на сочувство без оглед на финансиската состојба.
Резултатите од овие истражувања се важни за разбирање на однесувањето во современите општества, пишува Бонитет. Тие покажуваат дека богатството може да го обликува начинот на кој го гледаме светот и другите луѓе.
На крајот, пораката е јасна: не нè дефинира богатството, туку начинот на кој се однесуваме кон другите.