Оваа недела Европа се соочува со клучен тест. Моторот за раст на континентот слабее, а неговата со децении стара безбедносна архитектура се распаѓа. Додека светот се менува пред нејзините очи, Европската унија не само што се обидува да се одбрани, туку и да најде начин да го финансира сето тоа.
Клучното прашање кога лидерите на ЕУ ќе се соберат во четврток за да разговараат за трошоците за одбрана и економската конкурентност ќе биде дали конечно можат да мобилизираат приватен капитал – наместо да се потпираат само на парите на даночните обврзници – за да ја обезбедат иднината на Европа.
Со години, половичните обиди за продлабочување на финансиските пазари се во застој, попречени од бирократијата и сопствените интереси. Меѓутоа, како што геополитичката реалност станува сè поостра, потребата конечно да се обедини фрагментираниот капитален систем на континентот и тој да им служи на европските интереси полека добива на важност.
Дали ова ќе биде неделата во која ќе се преземат вистинските чекори кон создавање единствен пазар за инвестиции – познат како Унија на штедење и инвестиции (SUI)? Донесувачите на одлуки навистина се надеваат на тоа.
Првата линија на Европската комисија на Урсула фон дер Лајен рече дека сака да даде приоритет на создавање инвестициска култура во американски стил за да ги охрабри Европејците кои не сакаат ризик да ги инвестираат приближно 10 трилиони евра што моментално се наоѓаат на нивните банкарски сметки, наместо да ги остават парите да останат без работа.
Причината е јасна: тоа ќе им обезбеди на европските компании повеќе средства, што ќе им овозможи да трошат на приоритетни проекти како одбраната, а со тоа ќе го поттикне економскиот раст на Европа. Единствениот проблем? Брисел се обидува да ја покрене оваа иницијатива повеќе од една деценија, но без значителен успех.
Во меѓувреме, Европа останува заглавена во систем каде парите, разбиени од националните бариери, се заробени на банкарски сметки и не го реализираат својот целосен потенцијал.
Спротивно на тоа, длабоките и обединети пазари на капитал во Соединетите држави, заедно со инстинктот за преземање ризик, им овозможуваат на компаниите многу полесно да собираат средства.
Во САД, речиси 60 отсто од домаќинствата поседуваат акции, директно или преку пензиски фондови. Во Франција и Германија таа бројка е поблиску до 18 проценти.
Една од причините зошто Европа заостанува е огромната сложеност на нејзиниот пазарен систем. Наместо единствена структура, Европа работи преку 27 посебни финансиски пазари, секој со различни регулативи и инфраструктура. Како што е тешко да се отвори банкарска сметка во Мадрид ако живеете во Берлин, подеднакво е тешко да се инвестира во компанија во Рига ако сте во Будимпешта. Финансиските правила и инвестициските закони варираат од земја до земја.
Иако владите тврдат дека се посветени на поедноставување на системот, тие честопати не успеваат да дејствуваат соодветно. Во многу случаи, националните интереси ги блокираат договорите во последен момент, додека во други ситуации, играчите на пазарот кои профитираат од фрагментацијата активно го попречуваат усогласувањето.
Европскиот комесар за финансии Марија Луис Албукерке неодамна ги критикуваше таквите актери, посочувајќи дека прекумерното лобирање го забавува напредокот на клучните финансиски регулативи, вклучително и правилата за финансиски податоци и малопродажните инвестиции.
„Треба да преземеме порешителен пристап за решавање на овие видови блокади“, рече таа на конференцијата во Брисел во вторникот.
Клучот за напредокот лежи во развивањето униформни правила за бизнисот и воспоставувањето единствено регулаторно тело кое ќе ги надгледува.
Во моментов, деловните правила кои би можеле да поттикнат поголема кохезија – како што се оние кои се однесуваат на корпоративните банкротства или даночниот третман – се надгледувани од националните министерства, кои или не се заинтересирани за SIU или немаат мотивација да ги променат даночните регулативи.
Некои од овие правила, згора на тоа, не се ажурирани повеќе од 100 години. Во Франција, на пример, стечајната постапка за компаниите сè уште е регулирана со закони од 1807 година.
Минатите кризи повремено го поттикнаа регулаторниот напредок. Финансискиот крах во 2008 година ги принуди лидерите на ЕУ да воспостават централизирана банкарска супервизија под покровителство на Европската централна банка. Сепак, сличен надзор никогаш не бил проширен на небанкарските финансиски институции, оставајќи значителни празнини во регулаторната рамка.
Различните национални позиции дополнително го комплицираат формирањето на единствен финансиски регулатор. Додека некои поголеми земји ја поддржуваат оваа иницијатива, помалите држави стравуваат дека тоа ќе и овозможи на земјата домаќин на регулаторното тело да привлече финансиски фирми и на тој начин да добие предност.
Овој јаз беше евидентен во 2024 година, кога еднодневниот самит на Европскиот совет на оваа тема заврши во ќор-сокак – сценарио што може да се повтори во четврток.
Како да се скрши ќор-сокак
Сепак, се појавуваат два паралелни обиди за надминување на овој ќорсокак.
Прво, Комисијата ќе претстави стратегија за привлекување повеќе граѓани на ЕУ да инвестираат. Според објавениот нацрт-документ, Брисел ќе ги охрабри земјите да ги промовираат сметките за штедење и инвестиции, ќе препорача поволен даночен третман и ќе вети идни предлози за намалување на националните бариери на пазарите на капитал.
Реакциите на оваа стратегија се поделени. Кармин Ди Ноја, директор за финансиски и деловни прашања во ОЕЦД, изјави за Политико дека тоа е „чекор во вистинската насока“ кон обезбедување сигурен извор на финансирање за ЕУ, вклучително и за одбраната. Тој додаде дека планот претставува „признание дека потребните средства не можат да доаѓаат само од јавниот сектор“.
Од друга страна, Ребека Кристи, виш соработник во бриселската тинк-тенк „Бројгел“, предупреди дека стратегијата „сè уште се чувствува како тест на терен“ и нема конкретни иницијативи.
„Нема смисла да се троши многу време на детален тактички предлог ако е осуден на неуспех“, рече таа.
Покрај тоа, поединечни земји започнуваат свои проекти.
Шпанија состави „коалиција на спремни“ за пилот-проект за тестирање на идеи како што се едноставни инвестициски производи кои би можеле да се шират низ ЕУ. Министрите за финансии на шест други земји – Германија, Франција, Италија, Луксембург, Холандија и Полска – ја поддржуваат иницијативата, додека нордиските земји развиваат сличен план.
Јасно е дека досегашните напори за проширување на европските пазари на капитал беа долготрајна битка на трошење. Дали претстојните предизвици на војната и економската нестабилност конечно ќе поттикнат решителна акција останува да се види.