Кога Кенет Леј, познат во светот како генијален и амбициозен измамник, основач и претседател на корпорацијата Енрон, по разоткривањето на скандалот рече:
„Не се плашам од затвор бидејќи не сум виновен. Знам дека не направив ништо лошо, ништо криминално“, светот беше запрепастен.
Со сите непобитни докази дека тој и неговиот тим Енрон ги фалсификувале финансиските извештаи на компанијата кои покажуваат високи приходи, Леј упорно тврдеше дека не е виновен. И, не само што тврдеше, тој цврсто веруваше дека тој не е иницијатор на најголемата бизнис измама на 20 век.
Кенет Леј беше предизвик за психолозите да ја анализираат и истражат човечката склоност кон измама. Вечното прашање не е само зошто луѓето се впуштаат во неморални деловни активности, мито, корупција и измами, туку и опстојуваат на нив со години. Психолозите претпоставуваат дека клучот е заборавањето.
По истражувањето, научниците Марјам Коучаки и Франческа Џино дошле до заклучок дека човекот стратешки ги заборава своите неморални дела. Тие овој феномен на заборавање го нарекоа „неетичка амнезија“.
Еден од нивните експерименти потврди дека секој човек има тенденција да заборави на деталите за некој настан што може да се класифицира како измама или неморално дејство.
Испитаниците имаа задача да ги фрлат коцките и мораа да го предвидат на кој број ќе застане коцката. Ако погодат, добиваат плата.
Една група не беше проверена и испитаниците имаа многу простор да се договорат дали го погодиле бројот на фрлени коцки за да ги добијат парите.
Втората група беше снимена, па немаше можност испитаниците да се договорат за бројките добиени при фрлањето.
Веднаш по експериментот, научниците побарале од учесниците од двете групи да ги опишат нивните моментални чувства. Тие требаше да опишат дали се срамат, како се доживуваат себеси во морална смисла, дали се чувствуваат доверливи.
А потоа, два дена подоцна, научниците побарале од испитаниците да запомнат конкретни детали додека ги фрлале коцките. Нивните изјави открија дека учесниците кои изневерувале помалку се сеќавале на деталите, нивните слики не биле живи и точни, како што е случајот со групата што била снимена и не можеле да ги фалсификуваат резултатите за да добијат пари.
Коучаки и Џино заклучиле дека сеќавањата предизвикани од изневерувањето се негативни и брзо бледнеат. Само по два дена испитаниците заборавиле што згрешиле и се сметале себеси исто толку исправни и „морални“ како „чесните“ од снимената група.
Од ова може да се даде објаснување како луѓето упорно изневеруваат и не се откажуваат. Причината е споменатата „неетичка амнезија“. По опишаниот експеримент, испитаниците биле поканети на друг, сличен, во кој се погодувале зборови.
Интересно, потврдено е дека оние кои веројатно лажеле во фрлање коцки лажеле и во игрите со зборови. Значи традицијата на измама и лажење продолжи и многу е можно да продолжи.
„Зошто?“, се прашуваа Коучаки и Џино. Тие го дадоа следниот одговор:
„Нашите резултати покажуваат дека „измамниците“ страдаат од „неетичка амнезија“ бидејќи го намалуваат стресот предизвикан од лошите постапки. За да останат позитивна и добра слика за себе, мора да заборават на лошите работи што ги направиле. Ова може да биде одбранбена реакција и адаптивно однесување. Ако имиџот на нечесните дела на една личност избледи, ќе избледи и предизвикувачот на лошо расположение“.
Заборавањето е исцелување, сметаат научниците. Поточно, тој е лековит за сторителот на нечесни дела, сите склони кон поткуп, корупција и измами.
