Шведската кралска академија на науките вчера ја додели овогодинешната награда за економски науки Sveriges Riksbank во спомен на Алфред Нобел на тројца американски научници за истражување на банките и финансиските кризи.
Тоа се Бен С. Бернанке, Даглас В. Дајмонд и Филип Х. Дибвиг, чии откритија „ги подобрија начините во кој општеството се справува со финансиски кризи“.
„Истражувањето на лауреатите ја подобри нашата способност да избегнеме и сериозни кризи и скапа финансиска помош“, рече Торе Елингсен, претседател на Одборот за награда за економски науки.
Годинешните лауреати од областа на економските науки значително го подобрија нашето разбирање за улогата на банките во економијата, особено за време на финансиски кризи. Важен резултат од нивното истражување е – затоа е витално да се избегне колапс на банките.
Современите истражувања во банкарскиот сектор ги конкретизираат одговорите на прашањата зошто имаме банки, како да ги направиме помалку ранливи и како колапсот на банките ја влошува ситуацијата за време на финансиската криза. Основите на ова истражување ги поставија Бен Бернанке, Даглас Дајмонд и Филип Дибвиг во раните 1980-ти. Нивните анализи беа од големо практично значење во регулирањето на финансиските пазари и справувањето со финансиските кризи.
Улогата на државата
За да функционира економијата, заштедите мора да се насочат во инвестиции. Сепак, тука има конфликт: штедачите сакаат итен пристап до нивните пари во случај на неочекувани трошоци, додека задолжените бизниси и сопствениците на имот треба да знаат дека нема да бидат принудени предвреме да ги платат заемите. Во својата теорија, Дајмонд и Дибвиг покажуваат како банките нудат оптимално решение за овој проблем. Постапувајќи како посредници кои прифаќаат депозити од многу депоненти, банките можат да им дадат на штедачите пристап до нивните пари кога сакаат, а истовремено да нудат долгорочни заеми на должници.
Сепак, нивната анализа покажа и како комбинацијата на овие две активности ги прави банките ранливи на гласините за нивниот неминовен колапс. Ако голем број штедачи одат во банка во исто време за да ги подигнат своите пари, гласината може да стане самоисполнувачко пророштво – има „бегање на банката“ и банката пропаѓа. Оваа опасна динамика може да се спречи со тоа што владата обезбедува доволно депозити и делува како последна инстанца заемодавател на банките.
Улогата на банките
Дијмонд покажа дека банките имаат уште една општествено важна функција. Како посредници меѓу многу штедачи и кредитокорисници, банките се подобри во проценката на кредитната способност на заемопримачите и да се осигураат дека заемите се користат за правилни инвестиции.
Бен Бернанке ја анализираше Големата депресија од 1930-тите – најлошата економска криза во модерната историја. Помеѓу другото, тој покажа како „банкарските рации“ биле одлучувачки фактор кризата да стане исклучително длабока и долга. Кога банките пропаднаа, вредните информации за должниците беа изгубени и не можеа брзо да се вратат. Способноста на општеството да ги насочи депозитите во продуктивни инвестиции затоа е значително намалена.
