Источните земји од централна Европа имаат повисока и попостојана инфлација од нивните западни соседи. Земјите од тој регион се обидуваат да го стимулираат растот преку потрошувачката, а тоа создава опасност да се зголеми и инфлацијата.
Земјите од Централна и Источна Европа „веројатно веќе ги апсорбираа“ повеќето економски шокови предизвикани од војната во Украина, неодамна заклучи Виенскиот институт за меѓународни економски студии (WIIW). Според таа студија, објавена на крајот на јануари, се очекува донекаде да се зголеми економскиот раст на земјите од тој регион, а до крајот на 2023 година и инфлацијата донекаде да се задржи.
Но, во текот на оваа година, четирите земји од регионот – Полска, Унгарија, Чешка и Словачка – ќе бидат принудени да донесат тешки одлуки во услови на сложени околности и несигурност и на глобално и на регионално ниво.
На почетокот на 2023 година, централните банки на тие земји се надеваа дека инфлацијата ќе се намали и дека повторно може да се направи нешто со дисконтните стапки, но за нив е уште поважно како нивните западни партнери од ЕУ се справуваат со растот на цените и високите камати. стапки. Бидејќи тие прават околу 80% од нивната надворешна трговија со остатокот од ЕУ, па за нив важи старото правило: кога Германија и другите големи членки киваат, тие лежат во кревет со пневмонија.
Затоа британската консултантска компанија „Капитал економикс“ проценува дека инфлацијата – и зголемувањето на цените во тие земји – сè уште не дошле до крај: таа ќе се зголеми од сегашните петнаесет проценти на околу 20 проценти во вториот и третиот квартал од оваа година пред неа. може да почне да паѓа.
Но, големото прашање е како владите и централните банки на тие земји ќе успеат да балансираат меѓу често спротивставените барања: избегнување на рецесија и стимулирање на економскиот раст, а во исто време избегнување на инфлација и уште посилна спирала на поскапувања. И секоја од овие земји има свои специфични проблеми.
Економскиот раст на Полска во 2022 година беше 4,9%, малку понизок од годината на закрепнување од пандемиските мерки во 2021 година, кога беше 6,8%. Експертите ќе кажат дека ова се одлични резултати во споредба со земјите од Западна Европа, но за оваа година проценките се многу различни – и многу поскромни.
Холандската банка ING проценува дека економскиот раст на Полска ќе биде само 1%, додека Меѓународниот монетарен фонд смета дека едвај ќе избегне рецесија и ќе забележи раст од 0,3%. Оценката на Светска банка е некаде точно во средината на тие прогнози: таа очекува раст на БДП од 0,7% во 2023 година.
Клучните причини за побавниот раст на полската економија е послабиот економски раст во еврозоната, додека домашната потрошувачка исто така ќе опадне бидејќи зголемувањето на цените ќе го надмине зголемувањето на приходите и со тоа ќе се намали куповната моќ.
Британската фирма Capital Economics ги информира клиентите дека „полската економија се чини дека се држи многу подобро“ од оние во Унгарија и Чешка, но влијанието на инфлацијата, сегашните каматни стапки и послабата глобална побарувачка сè уште веројатно ќе го ограничат економскиот раст.
Во исто време, економистите на банката ING очекуваат дека зголемувањето на цените за потрошувачите во Полска ќе се зголеми од 16% на крајот на минатата година на 18,1% во јануари и само ќе падне на околу 10% некаде во декември.
Од минатиот февруари, Полска во голема мера успеа да се ослободи од рускиот гас и нафта, но светската цена на енергијата ќе остане клучно прашање. А зависи и од настаните во Украина и од тоа колку брзо Кина конечно ќе се помири со пандемијата.
И одлуката на Европската унија да ја замрзне помошта поради полските судски реформи, исто така, ќе остави празнина во државната каса. А ќе мора да се полни со заеми или со зголемување на даноците, што никако да им оди на граѓаните во пресрет на парламентарните избори во таа земја.
Според тоа, монетарната политика ќе биде клучен фактор: забавувањето на економскиот раст оваа година значи и дека централната банка на Полска ќе се соочи со тешка дилема, дали ќе продолжи да штеди за да ја потисне инфлацијата или „поевтини пари“ за стимулирање економскиот раст откако веќе ја зголемуваше есконтната стапка.
Економијата на Чешка формално влезе во рецесија во втората половина на 2022 година, а економистите објаснуваат дека тоа во голема мера се должи на помалата потрошувачка од граѓаните и повисоките каматни стапки. Така и локалната централна банка ги намали прогнозите за економски раст во ноември минатата година од 2,3 на 2,2%.
Во меѓувреме, стапката на поскапување достигна 16,2% на крајот на 2022 година, а иако Владата најави намера да ги ограничи цените на енергијата, тоа ги намалува инвестициите во економијата. Затоа не се очекува да се зауздаат поскапувањата и инфлацијата годинава, туку само следната година.
Чешката централна банка го оправдува зголемувањето на цените на светскиот пазар, како на енергенсите, така и на храната, а нивните цени треба да почнат да паѓаат во текот на годината. Последниот извештај ја нагласува нивната голема зависност од снабдувањето со енергија од Русија до нападот на Украина и големите напори да се најде алтернатива.
Силен економски раст во 2022 година. Унгарија може да се заблагодари на домашната потрошувачка и ниската стапка на невработеност. Но, експертите проценуваат дека значително ќе забави и економскиот раст на Унгарија – ING банка го пресметува со само 0,7% повеќе, но и поради помалата домашна потрошувачка и послабата меѓународна размена.
Истата банка предупредува и на опасност од инфлација поради веќе постоечките структурни економски проблеми и цела низа шокови, вклучително и војната во Украина. Сето ова веќе доведе до тоа Унгарија да забележи една од највисоките стапки на инфлација во Европа: 24,5%.
Холандската банка уште во првите месеци од оваа година смета дека инфлацијата ќе биде нешто под 26% и дури тогаш ќе почне да се смирува и ќе изнесува 18,5% во цела 2023 година.
Словачката економија претрпе големи загуби од почетокот на руската инвазија, иако предизвика „пријатно изненадување во третиот квартал“, вели Лубомир Корснак, главен економист на UniCredit Bank во Братислава за порталот Euractiv. И покрај тоа, може да се очекува „краткорочна рецесија“, како и стагнација на пазарот на трудот.
Европската комисија предвидува економски раст на земјата оваа година од 0,5%, иако словачката централна банка е нешто пооптимист со проценка за раст од 1%. Но, Словачка е членка на еврозоната, па затоа има значително помалку инструменти во борбата против инфлацијата: нема ниту можност за девалвација за да го стимулира извозот, ниту може да ја одреди дисконтната стапка. Годинава се очекува инфлација од 13,9%.
Но, како и нејзините соседи, најголемиот предизвик за Словачка е да најде рамнотежа помеѓу стимулирањето на економскиот раст и ограничувањето на зголемувањето на цените и инфлацијата. За релативно мала земја меѓу богатите соседи на запад и жестока војна на исток, оваа задача ќе бара многу издржливост и снаодливост, пренесува СееБиз.
