Судбината на Русија е тесно поврзана со судбината на суровата нафта. Голем дел од производството во земјата е поврзано со екстракција на нафта и нејзина преработка во рафинерии, тоа историски служеше како геополитичко оружје, а приходите на државниот буџет зависат од количината на произведената нафта и нејзината цена.
Следејќи го горенаведеното, логично е дека војната во Украина до одреден степен зависи од односот меѓу Русија и нафтата. Врската е едноставна, колку повеќе нафта Русија продава по повисока цена, толку е поголем приходот на државата и полесно е да се финансира агресијата против Украина.
Пријатно е да се има сигурност во извор на енергија што целиот свет го користи и купува. Русија го користи тоа економски и политички, но не е единствената. Нафтата е голем благослов за земјите, но често и проклетство. Тоа го покажува и примерот со војната во Украина.
Русија се потпираше на високата цена на нафтата за да ги поврати економските трошоци од санкциите и да ја финансира војната, но цената падна на пониско ниво отколку што беше на почетокот на војната. Како се случи ова иако Русија е главен производител и извозник на таа енергија?
Производството на нафта е концентрирано во рацете на неколку земји. Според Управата за енергетски информации на САД, петте најголеми земји производители на нафта произвеле повеќе од половина од светската нафта во 2021 година.
Најголеми производители се САД (14,5 отсто), Русија (13,1 отсто), Саудиска Арабија (12,1 отсто), Канада (5,8 отсто) и Ирак (5,3 отсто). Иако поминаа времињата кога Русија, заедно со Саудиска Арабија, имаше речиси двојно поголемо производство од САД, од 2018 година, САД го преземаат водството.
Меѓутоа, Русија има една клучна предност, а тоа е што не може да ја троши целата нафта што ја произведува бидејќи нема доволно силна економија. Така, таа е втор најголем извозник на сурова нафта во светот, а третина од нејзиниот извоз зависи од овој извор на енергија. Ова не е изненадувачки бидејќи повеќе од половина од извозот од Русија се енергетски производи, а суровата нафта е главната меѓу нив.
Сепак, иако Русија како енергетска сила е исклучително важна на глобално ниво, таа моќ е релативно помала отколку што беше пред десет или повеќе години. Се појавија нови производители, така што релативното учество на Русија во светското производство и извоз на нафта е помало од пред десет години. Тоа значи дека неговото влијание врз цената е помало бидејќи пазарот е помалку зависен од неговата сурова нафта.
Цените на нафтата нагло паѓаат и покрај војната во Украина
Движењето на цената на нафтата во текот на 2022 година докажува дека Русија, поточно санкциите против Русија поради војната во Украина, не се главниот фактор во движењето на цената на суровата нафта. Цената на еден барел сурова нафта од типот Брент во првите денови од годината изнесуваше 80 долари, а до почетокот на војната во Украина се искачи на 90 долари за барел. Врвот беше постигнат во втората недела од војната и во текот на јуни, помеѓу 115 и 120 долари.
Но, од средината на јуни цената паѓа и моментално е околу 80 долари. Иста цена како на почетокот на годината, и покрај војната во Украина, санкциите против Русија и неодамнешното ограничување на цената на руската нафта воведено од ЕУ и земјите од Г7. Дури и во јуни 2021 година, цената беше повисока од денешната, 85 долари за барел. Поголемиот дел од времето од почетокот на 2010 година до крајот на 2014 година, цената беше многу повисока од сега, повеќе од 100 долари за барел, пишува Индекс хр.
Русија е целосно зависна од нафтата
Се проценува дека нафтената и гасната индустрија директно учествува со 20 отсто од БДП, а индиректно многу повеќе. Севкупно, индустрискиот сектор учествува со 32 отсто од БДП, што значи дека нафтата и гасот се најголемиот дел од руската индустрија. Зависноста на самиот државен буџет е уште поголема, дури 45 отсто од приходите на федералниот буџет доаѓаат од секторот за нафта и гас. Најголем дел од тој сектор е нафтата.
Во однос на индустријата која не е поврзана со енергетиката, Русија не може да се пофали со успеси. Тој е релативно неразвиен и само една четвртина од додадената вредност доаѓа од високотехнолошката индустрија. За споредба, во земјите од Западна Европа, САД и Кина, уделот на високотехнолошката индустрија е од 40 до 50 проценти.
Ова е причината зошто вкупната додадена вредност на руската индустрија (без нафта, гас и рударство) е помала од онаа на Италија, Франција и Обединетото Кралство. А тие земји не само што се територијално помали, туку имаат и многу помалку жители (Италија 59 милиони, Франција 67 милиони, ОК 67 милиони, Русија 144 милиони), така што е јасно дека работниците во Русија се многу помалку продуктивни поради ниското ниво на индустрискиот развој.
Важноста на нафтата и нејзината цена за Русија е кристално јасна. Растот на БДП на Русија во првата деценија на 21 век, нејзината економска ренесанса поради која беше вклучена во клубот на брзорастечките земји (БРИКС), силно корелира со растот на цената на нафтата на светскиот пазар.
Големиот пад на цената на нафтата на крајот на 2014 година предизвика финансиска криза во Русија, голем пад на вредноста на националната валута и државните приходи. Во 2015 година БДП падна за 2 отсто и никогаш не се врати на стапките на раст од почетокот на векот, кога годишно растеше со стапки од 5 до 10 отсто.
Најавата за кризата во ЕУ, САД и Кина е многу штетна за Русија
Нафтата е извор и на силата и на слабоста на Русија. Секоја војна е скапа, не само хуманитарна туку и финансиски. Иако се чинеше дека Русија многу полесно ќе ги надмине западните санкции, со помал пад на БДП од очекуваното, во последните месеци проценките за падот повторно се влошија. Причина за подоброто „преживување“ на санкциите беше драстичното зголемување на цената на нафтата и гасот, а причина за новите надолни ревизии падот на цените.
Стратегијата за „изгладнување на ѕверот“ е логичен начин да се запре Русија. Затоа беа воведени санкции и цената на нафтата е ограничена. Но, прашање е колку е ефективна границата на цената од 60 долари, бидејќи Русија веќе мора да ја продава нафтата од Урал по пониска цена.
Пристигнувањето на кризата се очекува и поради оваа причина цената на нафтата паѓа од нејзиниот врв во средината на годината. Прашањето е само колку долго и тешко ќе биде. Очекувањата за потешка рецесија ја туркаат цената на нафтата под 85 долари бидејќи забавувањето на светските економии ќе ја намали и потрошувачката на нафта. Од друга страна, војната во Украина и санкциите против Русија имаат ефект врз поскапувањето. Во секој случај, руската нафта се продава со огромен попуст, од 25 долари или повеќе за барел.
Се чини дека еден од најголемите непријатели на Русија е всушност веројатната светска криза во 2023 година. Трговците со нафта предвидуваат дека поради избувнувањето на кризата потрошувачката и побарувачката на нафта ќе се намалат и соодветно на тоа тргуваат по пониски и пониски цени. Парадоксална е ситуацијата што ЕУ и САД се обидуваат да ја избегнат кризата, а самата криза е моќно оружје против Русија бидејќи таа го „гладнува“ нејзиниот државен буџет.
