Крај на глобализацијата?

502

Пандемијата и војната во Украина покажаа колку брзо пукаат глобалните синџири на снабдување.

Економистите мислат дека глобализацијата одамна ја изгубила динамиката – но за деглобализација сè уште не можеме да зборуваме.

Многу експерти ја гледаат војната во Украина, заедно со пандемијата, како пресвртница – деглобализацијата сега започнува, велат тие. Синџирите на снабдување се прекинуваат, трошоците растат, има недостиг. Се прикажува слабоста на моделот во кој производител во Германија чека дел од Кина за да направи велосипед, а земјата од Источна Африка зависи од пченицата од Русија.

Логиката позади тоа – се прави таму каде што е евтино, секој е специјализиран за нешто и на крајот секој е побогат – одамна вроди со плод. Но, не секој.

„Нееднаквоста се зголеми на меѓународно ниво, но и во индустриските општества“, вели Андреас Виршинг, професор по историја на Универзитетот Лудвиг Максимилијан во Минхен. „Економската глобализација имаше многу победници, но и многу губитници, и тоа не може да се негира“, вели тој.

За лошата страна на глобализацијата, Кора Јунгблут, економистка во фондацијата Бертелсман, ги вклучува социјалните и еколошките ризици. Вели дека работниците во развиените земји виделе дека работните места одат таму каде што работната сила е поевтина, додека „мултинационалните корпорации ги префрлија валканите фази на производство“ во посиромашните земји, влошувајќи ги еколошките проблеми таму.

А потоа дојде пандемијата

Долго време има индикации дека глобализацијата опаѓа. Главен показател е учеството на меѓународната трговија во глобалниот бруто домашен производ (БДП). Врвот го достигна во 2008 година, пред почетокот на глобалната криза и рецесија.

„Соодносот на извозот кон БДП ширум светот значително се зголеми во 1990-тите и 2000-тите. Но, од финансиските кризи во 2008 и 2009 година, тој сооднос стагнира или опаѓа“, вели Даглас Ирвин, професор по економија на колеџот Дартмут.

Ирвин и другите експерти го припишуваат ова делумно на популизмот и протекционистичките економски политики. Но, има и други важни фактори кои ја попречија глобализацијата. А потоа дојде пандемијата како моќна кочница.

Дали некој некогаш помислил дека тоалетната хартија може да исчезне во западните продавници? Или пак пакетот што нормално се чека 4-5 дена сега ќе стигне за 4-5 недели, можеби и повеќе?

Пандемијата поттикна навремено производство, вели Меган Грин, економист од училиштето Кенеди на Харвард. Само навреме значи дека секоја завртка пристигнува од местото каде што е потребна токму кога е потребна во производството, наместо да се складира. Ова ги намалува трошоците.

Според Грин, логиката на „глобални синџири на снабдување, но секогаш со план Б“ преовладувала од пандемијата, така што компаниите не се во дилема ако глобалните синџири се распаднат или успорат.

Јунгблут нагласува дека многу земји сериозно размислуваат да ги скратат синџирите на снабдување – да имаат сè во соседството. „Можеби ќе вратат некое производство дома, за клучните суровини и технологии да бидат блиску до нивните фабрики.

И војната во Украина

Токму тоа е знакот на деглобализацијата. Сигурна испорака, чекор кон самодоволност, наместо ефикасност и ниски цени што ги нуди глобализацијата. А потоа е војната во Украина и придружните санкции.

Тоа се руски извори на енергија, но и пченица и сончоглед. „Гледаме значителен пораст на цените на храната како резултат на војната, особено на пченицата и нафтата“, вели Ирвин. Ова ја поттикнува инфлацијата, а во некои земји во Африка и на Блискиот Исток може да предизвика глад.

„Врвот на глобализацијата е долго зад нас“, ни вели економистот Грин. „Би рекол дека напредокот на глобализацијата е далеку побавен од порано, но ние сè уште не сме на полето на деглобализација.

Јунгблут, пак, нагласува дека во последните години земјите се обидуваат да ја намалат зависноста од таканаречените критични ресурси од другите региони, што е исто така чекор кон деглобализација. Тој ја застапува тезата дека политичката поларизација на светот се повеќе води кон економска – едниот економски блок ќе биде Западот, а другиот блок на автократските држави Русија и Кина и нивните најважни трговски партнери.

„Сведоци сме на враќање на геополитиката, а овој тренд води кон деглобализација, односно обид да се намали зависноста од земјите кои не се во нивниот сопствен табор“, вели Јунгблут.

Виршинг вели дека дури подоцна ќе може да се извлечат правилни заклучоци. Но, сега да ги доживееме пандемијата и војната во Украина како две големи кризи споени во една. „Како современици имаме чувство дека нешто суштински се менува“, заклучува тој.